مسئلۀ ملی دارای یک پایۀ اقتصادی است. پیدایش آن به شرایط توسعۀ صنعتی و سرمایه داری مربوط است. مسئلۀ ملی همچنین محصول شرایط اولیۀ توسعۀ سرمایه داری، یعنی دوران رقابت آزاد است
توسعۀ سرمایه داری، قبل از هر چیز قدرت سیاسی ومناسبات و حقوق اجتماعی معینی را برای نیروهای اجتماعی جامعۀ در حال توسعه به دنبال می آورد. بورژوازی سراسری در شرایط قدرت گیری اقتصادی در مقابل نظامات ماقبل سرمایه داری، دست به تجدید سازمان سیاسی - فرهنگی جامعه می زند. نتیجۀ آن شکل گیری نهاد های اداری -اجرایی جدید است. اما توسعۀ سرمایه داری، در عین حال شکل گیری یک قدرت متمرکز اقتصادی و به تبع آن، تمرکز سیاسی است. در پروسۀ شکل گیری قدرت متمرکز، بورژوازی ملل تحت ستم، مغلوب بورژوازی سراسری شده، از توسعۀ مستقل باز می ماند. اما در ک این شرایط به عنوان شرایط تبعیض، در اذهان توده های مردم، زمانی است که شرایط سیاسی و فرهنگی توسعۀ بازار ملی در آن منطقه نیز، از توسعۀ خود محروم میشود. با محروم شدن توده های ملت مغلوب شده در ایجاد نهاد های اداری اجرایی خود( سیستم اداری مستقل ، زبان واحد ملت خود ،ارتش حرفه ای) ستم ملی به یک پدیدۀ مادی تبدیل شده ودر همۀ ابعاد زندگی توده های مردم، قابل لمس خواهد شد
. با تکامل رقابت آزاد به سرمایه داری انحصاری اما، بورژوازی در برخورد به مسئلۀ ملی، نه بر مناسبات رقابت آزاد، که بر سرکوب لجام گیسختۀ جنبش های ملی، روی آورد. امپریالیسم در عین حال، ارتجاع سیاسی در افراطی ترین شکل آن است
توسعۀ سرمایه داری در ایران، در اواخر قرن نوزدهم واوائل قرن بیستم، به شکل مسلط تحولات اجتماعی تبدیل گشت. سرمایه داری ایران اما پیش از آنکه رقابت آزاد سرمایه ها را تجربه کند، به عنوان بخش ارگا نیک سرمایۀ امپریالیستی، پا به عرصۀ وجود گذاشت. منطبق با آن همۀ تحولات سیاسی فرهنگی بر ضرورت های این پیوند، متکی شد. مسئلۀ ملی و چگونگی برخورد بورژوازی ایران به آن، از آن جمله است
در جهان ، انگلستان نمونۀ کلاسیک توسعۀ سرمایه داری و مسئلۀ ایرلند، نمونۀ کلاسیک مسئلۀ ملی است این یک واقعیت تصادفی نیست. ادامه دارد
